Συγγραφέας: Γιώργος Αργείτης
Χρονολογία Έκδοσης: Ιανουάριος 2023
Σελίδες: 216
Εκδότης: ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ
Το βιβλίο του Γιώργου Αργείτη, «Keynes: Κεϊνσιανισμός και Σοσιαλδημοκρατία» (εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ), υπό κανονικές συνθήκες, σε μια «κανονική» χώρα, την οποία σχεδόν ακόμη και όσοι τάσσονται υπέρ των απολύσεων και της διευκόλυνσης των εργοδοτών να απολύουν, δηλώνουν σοσιαλδημοκράτες και κεϊνσιανοί, θα έπρεπε εδώ και πολύ καιρό να βρισκόταν στο επίκεντρο της συζήτησης των κομμάτων που επικαλούνται την Κεντροαριστερά. Δεν είμαστε όμως τέτοια χώρα. Ο καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του ΕΚΠΑ και Επιστημονικός Διευθυντής στο ΙΝΕ–ΓΣΕΕ Γιώργος Αργείτης γράφει ένα διπλό βιβλίο.
Στο πρώτο μέρος μας αποκαλύπτει τον πραγματικό Κέυνς. Στο δεύτερο μέρος όμως κάνει κάποιες ακόμη πιο καινοτόμες αποκαλύψεις. Εκεί περιγράφει τα τρία ρεύματα κεϊνσιανισμού, τις τρεις διαφορετικές σχολές κεϊνσιανής οικονομικής σκέψης τα οποία επηρέασαν σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικούς τρόπους τη σοσιαλδημοκρατία. Με αρνητικό τρόπο τα δυο πρώτα και με τη δυνατότητα να οδηγήσει στην αναγέννησή της το τρίτο. Γίνεται λόγος για τη Σχολή της νεοκλασικής σύνθεσης (1940-1960) και τη Σχολή των νέων κεϊνσιανών οικονομικών (1980-1990 και ύστερα). Δυο ρεύματα-Σχολές που αν και θεωρητικά τάσσονταν κατά του laisse faire, στην ουσία, ιδιαιτέρως η δεύτερη Σχολή, προσχώρησαν στη λογική της πλήρους απελευθερωμένης αγοράς.
Και τονίζω το ιδιαιτέρως για τη Σχολή των νέων κεϊνσιανών οικονομικών επειδή αυτή επηρεασμένη, αν και όχι ταυτισμένη, με τη νεοφιλελεύθερη αναβίωση του laisse-faire ως ηγεμονική αφήγηση, επηρέασε με τη σειρά της το σοσιαλδημοκρατικό Τρίτο Ρεύμα. Η Τρίτη Σχολή είναι αυτή του θεσμικού κεϊνσιανισμού, όπου ο συγγραφέας τον φέρνει και τον κάνει γνωστό και στα καθ’ ημάς.
Η νεοκλασική Σχολή και τα Νέα Οικονομικά
Την περίοδο 1940-1960 επικράτησε η Σχολή της νεοκλασικής σύνθεσης. Υποτίθεται πως αποτελούσε συνέχεια του κεϊνσιανισμού, αλλά αυτή υποβάθμισε τα ριζοσπαστικά στοιχεία και τις ρηξικέλευθες ιδέες του Κέϊνς. Αν και διατήρησε στο ακέραιο σε μικροοικονομικό επίπεδο την προτεραιότητα των πολιτικών ενίσχυσης της ζήτησης και της απασχόλησης, σε μακροοικονομικό αποδέχθηκε την προτεραιότητα των πολιτικών laissez faire τύπου αυτορρύθμισης της οικονομίας. Σε αντίθεση με τον Κέινς αποδέχθηκε πως ο Homo economicus είναι θεμελιακή προϋπόθεση για τη λογική τεκμηρίωση της οικονομικής αρμονίας. Κάτι που την έφερε κοντά στο laissez- faire. Υποτίμησε έτσι σε μακροοικονομικό επίπεδο την εξελικτική, ιστορική και θεσμική διάσταση της πολιτικής οικονομίας του Κέινς.
Να το κάνω πιο σαφές. Ενώ ο Κέινς μιλούσε για την «ευθανασία» του τόκου και του εισοδηματία, η νεοκλασική σύνθεση υποστήριζε πως ο νομισματικός και ο χρηματοπιστωτικός τομέας συμβάλλουν στην σταθεροποίηση της οικονομίας με τη μείωση των επιτοκίων, όταν η αθροιστική ζήτηση είναι μικρότερη εκείνης που οδηγεί στην πλήρη απασχόληση. Εγκατέλειψε δηλαδή τον πυλώνα της πλήρους απασχόλησης για χάρη της ελευθερίας των αγορών και της ελευθερίας του μηχανισμού των τιμών. Αυτός ο τρόπος σκέψης των οικονομολόγων με σοσιαλδημοκρατικό προφίλ υιοθετήθηκε από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Έτσι για τη νεοκλασική σύνθεση το μείζον έγινε η αντιμετώπιση των δημοσίων ελλειμμάτων και χρεών και η σταθερότητα των τιμών μέσω του ελέγχου του πληθωρισμού.
Ο συγγραφέας καταθέτει μια πρωτότυπη άποψη. Δεν είναι μόνο η μετά το 1980 σοσιαλδημοκρατία που υιοθετώντας την αναβίωση των laissez- faire μέσα από τα νέο κεϊνσιανά οικονομικά, αλλά και η σοσιαλδημοκρατία της περιόδου 1940-1960 που υιοθέτησε πολιτικές του laissez-faire. Η νεοκλασική σύνθεση υποστήριξε μια οικονομική πολιτική που περιορίστηκε στην κρατική διαχείριση της ζήτησης όσον αφορά την βραχυχρόνια περίοδο και τη laissez-faire αυτορρύθμιση των αγορών όσον αφορά την μακροχρόνια περίοδο. Κατά τον συγγραφέα, «μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η σοσιαλδημοκρατία υιοθέτησε εκείνες τις εκδοχές του κεϊνσιανισμού που βαθμιαία, και ως συνέπεια των γενικότερων εξελίξεων στην οικονομική θεωρία, την ενσωμάτωσαν σε ένα laisse-faire μοντέλο οικονομικής σκέψης και πολιτικής παρέμβασης ασύμβατο με τις αξίες και τον κοινωνικό και πολιτικό ρόλο της» (σ. 21).
Έτσι, κατά τον συγγραφέα, ακόμη και στην περίοδο που αξιολογήθηκε ως χρυσή τριακονταετία της σοσιαλδημοκρατίας, αυτή ακολουθώντας τη νεοκλασική σύνθεση επιδίωξε να αντιμετωπίσει την ανεργία και τον πληθωρισμό «με πολιτικές δημοσιονομικής και εισοδηματικής λιτότητας, περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες και επιθέσεις στην οργανωμένη εργασία έτσι ώστε να αυξηθεί η ευκαμψία των μισθών τιμών. Η εφαρμογή αντι-πληθωριστικών πολιτικών μείωσε τη ζήτηση, η οποία με τη σειρά της μείωσε την παραγωγικότητα και επιτάχυνε περαιτέρω την ύφεση. Δεδομένων αυτών των συνθηκών η αναζωογόνηση των ιδιωτικών επενδύσεων και των εξαγωγών, η μείωση των δημόσιων ελλειμάτων, η συγκράτηση των μισθών, ο νομισματικός έλεγχος του πληθωρισμού και η υποβάθμιση του ρόλου της δημοσιονομικής πολιτικής και του προσανατολισμού της στην απασχόληση, η απορρύθμιση των αγορών εργασίας και των χρηματοπιστωτικών αγορών, οι ιδιωτικοποιήσεις κ.ά. μετακινήθηκαν γρήγορα στο επίκεντρο των αναζητήσεων για την άσκηση της οικονομικής πολιτικής» (σ. 140). Τη διαφωνία μου με αυτή την προσέγγιση θα την εκφράσω στο τέλος.
Τα πράγματα όμως έγιναν ακόμη χειρότερα όταν μετά το 1960 η σοσιαλδημοκρατία ακολούθησε τον δρόμο των νέων κεϊνσιανών οικονομικών. Αυτά κατά τον ευφυή ορισμό του συγγραφέα αποτελούν συμπιεσμένο laissez-faire. Τα νέα κεϊνσιανά οικονομικά και η σοσιαλδημοκρατία υιοθέτησαν τις υποθέσεις περί της ακαμψίας των μισθών, των τιμών και των επιτοκίων στη μακροοικονομική ισορροπία. Στα νέα κεϊνσιανά οικονομικά πρωτεύουσα θέση δεν έχει ούτε η απασχόληση κατά τον Κέινς, ούτε η ζήτηση κατά τη νεοκλασική σύνθεση, αλλά τα οικονομικά της ισορροπίας. Έτσι οι κεϊνσιανοί των νέων οικονομικών επέλεξαν την υποταγή των νέων κλασικών μίκρο – οικονομικών υποθέσεων στην κεϊνσιανή βραχυχρόνια μακροοικονομική ανισορροπία.
Κατά τον Γιώργο Αργείτη η σοσιαλδημοκρατία σ’ αυτή την περίοδο προσαρμόστηκε στις αρχές του laissez-faire και ο τόνος της έπεσε στη λειτουργία των ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών, στον έλεγχο των ελλειμμάτων και στη δημοσιονομική πειθαρχία και όχι επέκταση, στη νομισματική διαχείριση της ζήτησης και την αποφυγή αντιπαραθέσεων μεταξύ κυβέρνησης και κεντρικής τράπεζας, στις πολιτικές κατάρτισης και όχι απασχόλησης. Κατά τον Αργείτη «τα συμβατικά κεϊνσιανά οικονομικά δεν περιέχουν κανένα από τα δομικά και επαναστατικά στοιχεία της σκέψης του Keynes» (σ. 173). Τα νέα κεϊνσιανά οικονομικά άνοιξαν τον «Τρίτο Δρόμο» προς τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Αν και ο Αργείτης δεν υποστηρίζει πως η σοσιαλδημοκρατία έγινε νεοφιλελεύθερη, υποστηρίζει πως αυτή, αποδεχόμενη τα νέα κεϊνσιανά οικονομικά, βρέθηκε στην κατάσταση μιας ιδεολογικής μεταστροφής που την τοποθέτησε ιδεολογικά στη κεντροδεξιά ή στη «δεξιά σοσιαλδημοκρατία».
Κατ’ αυτόν, ο «Τρίτος Δρόμος» είναι η προσαρμογή της πολιτικής οικονομίας στο κυρίαρχο υπόδειγμα της νέας νεοκλασικής σύνθεσης μέσω της νέα κεϊνσιανής οικονομικής θεωρίας. Είναι ένας laissez-faire μετασχηματιστής της σοσιαλδημοκρατίας. Έτσι εκτός του ότι κατατάσσει τον Τρίτο Δρόμο στη «δεξιά σοσιαλδημοκρατία», κατατάσσει και τη σοσιαλδημοκρατία της νεοκλασικής σύνθεσης στην κεντροδεξιά που κοιτάζει προς το Κέντρο. Και μόνο ο θεσμικός κεϊνσιανισμός κινείται στα αριστερά του κέντρου και μέχρι εκεί που αρχίζει η ουτοπία της μαρξιστικής Αριστεράς.
Τι είναι όμως ο θεσμικός κεϊνσιανισμός;
Αυτός συνθέτει τον κεϊνσιανισμό στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως ποτέ δεν υπήρξε ένας «εθνικός» κεϊνσιανισμός. Αυτός πάντα ήταν παγκόσμιας εμβέλειας. Συνεπώς έχει λύσεις και για την εποχή της παγκοσμιοποίησης, παρόλο που μια δεξιά αντίληψη αρνείται κάτι τέτοιο.
Ο θεσμικός κεϊνσιανισμός υποστηρίζει πως οι οικονομικές μονάδες (επιχειρήσεις, νοικοκυριά, τράπεζες) δεν λαμβάνουν πάντα άριστες αποφάσεις και γι’ αυτό πάντα χρειάζεται ο κρατικός έλεγχός τους και παρέμβαση. Η νομισματική πολιτική καλείται να προσαρμοστεί στην αβεβαιότητα των αγορών και όχι στην ιδεοληψία του homo economicus. Επομένως για να έχουμε πλήρη απασχόληση χρειάζεται το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο να τεθεί εκ νέου στην οπισθοφυλακή της οικονομίας και παρόλο που ο έλεγχος των ελλειμμάτων, όπως ισχυριζόταν και ο ίδιος ο Κέινς, είναι σημαντικός, δεν μπορεί να γίνεται εργαλειακή χρήση των ελλειμμάτων και του χρέους.
Πάντως, όπως υποστηρίζει ένας εκ των βασικών υποστηρικτών του θεσμικού κεϊνσιανισμού, το κράτος παραμένει ο «εργοδότης της ύστατης καταφυγής». Ή όπως υποστήριζε ο Τόνι Τζαντ «το μόνο πράγμα που είναι χειρότερο από το υπερβολικό κράτος είναι το υπερβολικά λίγο» (Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα, μτφ: Κ. Κουρεμένος, Αλεξάνδρεια, 2012,σ. 152). Ένα πολύτιμο και γεμάτο νέες προσεγγίσεις βιβλίο, το οποίο, όπως έγραψα και στην αρχή, θα πρέπει να παραδίδεται ως μάθημα σε σοσιαλδημοκρατικά στελέχη και ηγέτες. Λέμε τώρα.
Διαφωνώ όμως με κάποια από τα πολιτικά πορίσματα του. H σοσιαλδημοκρατία της χρυσής τριακονταετίας στηρίχθηκε στο τρίπτυχο «υψηλές δαπάνες, προοδευτική φορολογία, αυξήσεις μισθών». Το συντηρητικό τρίπτυχο «χρήμα, ανάπτυξη, διεθνές εμπόριο» έπαιζε δευτερεύοντα ρόλο. Η θέση πως η σοσιαλδημοκρατία του Τρίτου Δρόμου ήταν νεοφιλελεύθερη, όχι θέση του συγγραφέα αλλά με επιρροή σ’ αυτόν, παραβλέπει πως μείζονα χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού όπως το ανεξέλεγκτο των χρηματιστηριακών ροών, η στήριξη στις Μεγάλες Εταιρείες και όχι στον ελεύθερο ανταγωνισμό, τα κουπόνια για αγορά υπηρεσιών από ιδιώτες αντί κοινωνικών υπηρεσιών δεν αποτέλεσαν στοιχεία της πολιτικής του Τρίτου Δρόμου. Είναι όμως αλήθεια πως όσον αφορά τις ιδιωτικοποιήσεις, την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και την κατάργηση της προοδευτικής φορολογίας ακολούθησε νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Η αναδιανομή και η άρση των ανισοτήτων μέσω της στήριξης του κράτους πρόνοιας, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, παρέμεναν και μετά το 1980 το κεντρικό πρόταγμα της Σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή ποτέ δεν αποδέχθηκε τη νεοφιλελεύθερη λογική της αυτόματης διάχυσης προς τα κάτω του πλούτου (τα trickle down economics). Γι’ αυτήν ο συγκεντρωμένος στα πάνω πλούτος δεν καταλήγει αυτομάτως στα χέρια των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων. Χρειάζεται κάποια δημόσια παρέμβαση για να γίνει αυτό. Δελεάστηκε όμως από την ιδέα πως εκεί που υπάρχει χαμηλή φορολογία και ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, αυξάνονται οι επενδύσεις.
Το αντίθετο συνέβη. Αποεπένδυση είχαμε, αφού το «σμήνος των χρηματιστηριακών κεφαλαίων» απέδιδε στο κεφάλαιο υψηλότερα και λιγότερο φορολογημένα κέρδη απ’ ό,τι οι παραγωγικές επενδύσεις. Οι φορολογικοί παράδεισοι εμφανίστηκαν ως αναγκαία συνέπεια των νέων τεχνολογιών, ήταν όμως αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων. Η κατάργηση της προοδευτικής φορολογίας δεν ήταν απόρροια μόνο των τεχνολογικών εξελίξεων αλλά και αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης σύλληψης στην οποία προσχώρησε και η σοσιαλδημοκρατία που στήριζε τις Μεγάλες Εταιρείες, κυρίως τις τεχνολογικές και σε μια αντίληψη που ήθελε το επενδυτικό κλίμα να διευκολύνεται από αυτή την κατάργηση.
Πίστεψε πως η παγκοσμιοποίηση, το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες θα αμβλύναν τους εθνικισμούς και τους αυταρχισμούς. Το αντίθετο συνέβη.
Έτσι ο Τρίτος Δρόμος όντως πίστεψε πως η παγκόσμια αλληλεξάρτηση, το εμπόριο και οι χρηματοπιστωτικές κινήσεις θα μεγαλώνουν περισσότερο την προς αναδιανομή πίτα από την ίδια την παραγωγή. Αντ’ αυτού, προέκυψε αύξηση των ανισοτήτων. Πίστεψε πως η παγκοσμιοποίηση, το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες θα αμβλύναν τους εθνικισμούς και τους αυταρχισμούς. Το αντίθετο συνέβη. Για να φτάσουμε σήμερα σ’ αυτό που ο Πικετί ονομάζει βραχμανική σοσιαλδημοκρατία. Αυτή πίστεψε στην «αξιοκρατία» και υποβάθμισε την παλιά αρχή της πως κάθε άνθρωπος ανεξαρτήτως «πτυχίων» αξίζει μιας θέσης στην κοινωνία. Σταδιακά η σοσιαλδημοκρατία του Τρίτου Δρόμου αλλά και η Μεσογειακή σοσιαλδημοκρατία μετά το 1980, από παράταξη της συμμαχίας των μεσαίων με τα κατώτερα στρώματα μετετράπηκαν σε παράταξη των πετυχημένων, των μορφωμένων και των πλούσιων «άξιων». Όλα αυτά, και όχι ο «νεοφιλελευθερισμός», ούτε και οι ανοησίες πως στράφηκε προς την πολιτική ορθότητα, την απέκοψαν από τη βάση της.
